Dezenvolvimentu PNDS iha Suco Fatubosa, Susesu

Suku Fatubosa tama iha lista Programa PNDS faze ba dahuluk nian, Subsídiu suku annual husi programa PNDS aloka ba iha suku  ida ne’e ho nia montante US$45,000.00. Orsamentu ida ne’e fahe ba fundus rua, ida ba fundus infraestrutura ho nia montante US$39,000.00 no ida seluk ba fundus operasional ho montante US$5,500.00. Komunidade servisu hamutuk

Iha Suku Fatubosa, komunidade identifika proposta rua mak sai hanesan prioridade as liu hodi bele hetan finansiamentu husi orsamentu PNDS ne’ebé aloka ba iha sira nia Suku. Proposta rua ne’e mak ida kona ba konstrusaun sentru komentáriu iha aldeia Kulau, ho nia total orsamentu US$22,464.27,  no proposta ida seluk rehabilitasaun Estrada rural ho distánsia mais ou menus 1,5 km, iha Aldeia Erhetu, ho total orsamentu US$17,035.73.

Manuel Mendonca, hanesan mós prezidente EIP (Ekipa Implementasaun Programa)  iha suku Fatubosa, orgullu ho prezensa PNDS tanba fó benefísiu direita ba komunidade. Nia hatete katak:

“Ami kontente tanba Governu Timor Leste liu husi  PNDS ajuda ami, tanba iha PNDS la’os atu halo konstrusaun de’it, maibé eduka mós ami komunidade atu bele identifika ami nia problema no  halo Jestaun ba orsamentu suku ne’ebé aloka ba iha ami nia suku”.

Proposta  prioridade hirak ne’e oras ne’e daudaun implementa ona tuir fundus ne’ebé iha. Implementasaun programa PNDS iha suku ida ne’e susesu tebes, tanba hetan partisipasaun masimu husi komunidade.

“Ami komunidade pronto atu servisu maske ho insentivu ne’ebé ki’ik,  tanba ami iha ona prinsípiu ida katak uluk ita luta kontra okupasaun koloniál atu liberta rai, maibé agora tempu to’o ona ita luta ba Dezenvolvimentu”. Haktuir Manuel Mendonca.

 Istória Susesu  Dezenvolvimentu iha Suku Fatubosa 

Suku Fatubosa, hanesan suku ne’ebé pertense  iha Sub-distritu Aileu, Distritu Aileu. Filosofi husi suku ida ne’e mai husi lian mambae, ne’ebé hanaran hatu-Bos, katak Hatu=Fatuk no Bos=Furak. Suku ida ne’e nia baliza, parte loro sa’e  baliza ho suku Lahae, loro monu baliza ho aldeia Olopana, Suku Eraulo, Sub-distritu Letefoho Distritu Ermera, parte súl baliza ho sub-distritu Maubisi, Distritu Ainaro no parte norte baliza ho suku Liurai.Fatubosa

Bazeia ba sensu populasaun 2010, Suku Fatubossa iha total populasaun  hamutuk ema 1750, mane hamutuk 908 no feto iha 842. Suku Fatubossa nia populasaun ko’alia ho dalen Mambae no maioria moris iha vida agrikultura. Klima fresku halo suku ida ne’e  buras  tebes.

Dezenvolvimentu susesu tebes iha suku ida ne’e,  iha tinan 2000 komunidade sira iha suku ida ne’e lidera husi Manuel Xavier Mendonça (agora Prezidente EIP), hanesan mós eis rezisténsia ka veteranu husi suku ida ne’e nia oan, sai inspiratory tebes hodi organiza komunidade loke eskola Pre-sekundaria iha sira nia Suku laran, tanba  sira nia oan atu asesu ba eskola dook tebes husi suku ba Aileu Vila ho distánsia mais menus iha kilómetru 15. Eskola ida ne’e konsege harii duni tanba hetan kontribuisaun husi komunidade kada família US$2,50, eskola refere hetan rehabilitasaun husi Ministériu Edukasaun no agora sai eskola permanente.

Iha tinan 2001, Manuel Mendonça ho komunidade iha Suku Fatubossa organiza malu hakerek proposta ida ba NGO Care International kona ba dada be’e mós ba Sira nia komunidade, no proposta ida ne’e hetan resposta pozitivu husi CARE no ikus mai realija dada be’e mós ba iha aldeia Daisoli.

Tinan 2004, sira hetan tulun husi World Vision dada be’e mós ba aldeia Fatubossa, iha tinan 2010 hetan apoiu husi NGO Plan International dada be’e mós ba sira nia komunidade iha Aldeia Kulau no Liklaukana.

Xave susesu ba Dezenvolvimentu iha PNDS mak ema hotu nia partisipasaun. Istória ida ne’e sai mós hanesan lisaun ida ba suku hotu, tanba susesu dezenvolvimentu ne’ebé suku ida ne’e atinji  sai mós hanesan susesu ba Dezenvolvimentu nasaun.