Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS) ne’ebé governu implementa iha Suku, fo ona ninia benefísiu iha povu nia let, tanba programa ida ne’e konsege responde ona difikuldade komunidade ninia liu-liu ba iha infraestrutura bázika ne’ebé komunidade enfrenta iha Suku.
Hafoin dada lia ho ekipa reportajen espesiál husi programa PNDS, Joao de Deus Xavier, nu’udar chefe Suku Samalari, husi Postu Administrativu Laga, Munisípiu Baucau, sente orgullu tebes ho prezensa program PNDS iha Suku laran, tanba programa ne’e fo benefísiu direita ba ninia komunidade sira. Problema ne’ebé Suku ida ne’e enfrenta mak komunidade la asesu bee mos iha suku laran, no liu husi programa PNDS, komunidade sira organiza malu hodi defini bee mos mak sai hanesan prioridade as liu atu implementa.
“Antes ne’e, komunidade sira parte husi suku ida ne’e difikulta tebes atu asesu ba bee mos no sira tenke la’o kuaze kilómetru ida resin mak foin hetan bee mos, maibé ho programa PNDS sira bele asesu ona bee mos iha sira nia uma oin.” Joao de Deus, Chefe Suku Samalari, Postu Administrativu Laga, Munisípiu Baucau.
Entretantu iha suku Lisadila, Postu Administrativu Maubara, Munisípiu Liquica, ho subsídiu husi programa PNDS, komunidade deside ekstensaun sala klínika inklui fasilidade partus ba inan isin rua sira mak sai hanesan prioridade as liu.
“Difisil tebes ba ami iha Suku Lisadila, bainhira ami seidauk iha uma partus, ami sente knotak moras ami nia katuas oan ba bolu enfermeiru sira atu bele fo partus ami iha uma, tanba ami la iha uma partus, hato’o husi : Aliansa Barreto Tilman, Komunidade Suku Lisadila. “Ho programa PNDS ami kontente, tanba ho sira nia servisu halo ami nia uma partus ne’ebé fo benefísiu ba inan feton sira ne’ebé isin rua”, nia haktuir.
Antes ne’e klínika refere sai hanesan fatin ba konsultasaun jerál deit, no la iha fatin ba pasiente inan isin rua sira atu partus, bainhira pasiente hirak ne’e sente knotak moras, família sira ba bolu enfermeiru mai iha pasientes nia uma hodi ajuda prosesu tu’ur ahi, maibé agora komunidade sira sente kontente tanba sira iha ona fatin atu halo tratamentu saúde inklui mos fatin ba inan isin rua sira atu partus.
Hafoin remata halo ekstensaun sala klínika ida ne’e iha fulan nen nia laran, enfermeiru sira konsege atende ona pasiente inan isin rua ne’ebé partus hamutuk ema 46, e pasiente hirak ne’ebé halo konsultasaun jerál kada fulan bele liu husi atus rua (200). Pasiente hirak ne’e laos deit mai husi suku Lisadila deit, maibé mai mos husi suku viziñu sira hanesan Suku Fatubou Postu Administrativu Maubara ho Suku Asulau ne’ebé pertense husi Postu Administrativu Hatolia, Munisípiu Ermera.
Prezensa programa PNDS iha Suku la’os deit atu responde ba iha infraestrutura bázika deit, maibé kapasita mos komunidade sira oinsá bele organiza malu hodi identifika problema dezenvolvimentu iha suku laran, halo planu, implementa programa, jere rasik orsamentu no hala’o operasaun no manutensaun ba projetu ne’ebé sira konstrui ona.
“Kapasitasaun ne’ebé hetan husi programa PNDS maka, oinsá atu halo planu no foti prioridade komunidade nia iha aldeia, oinsá halo planeamentu orsamentu tuir programa PNDS ninia nomos oinsá atu jere orsamentu bainhira implementa programa iha suku.” Tereza Soares, Prezidente Komisaun Planeamentu Akontabilidade Suku Samalari.
PNDS laos projetu maibé hanesan programa ida ne’ebé governu kria oinsá atu prepara no kria kondisaun entre munisípiu sira hodi simu polítika desentralizasaun, tanba iha polítika ida ne’e governu hahú fo ona kompetensia balu ba iha munisípiu ida-idak hodi nune’e sira bele deside ona no halo dezenvolvimentu rasik iha sira nia munisípiu.
- Tanke reservatorio bee mos iha Suku Samalari, Postu Administrativu Laga
- Dotor iha Klinika Lisadila, halo tratamentu ba pasiente sira, liu-liu labarik sira
- Makina bomba bee, ne’ebe fornese bee mos ba komunidade iha Suku Samalari, Postu Administrativu Laga
- Komunidade sira kuru hela bee mos iha sira nia uma oin
- Pasiente sira halo tratamentu saude iha Klinika Suku Lisadila, Postu Administrativu Maubara
- Fasilidades partus ba inan isin rua sira iha Klinika Lisadila